Badania densytometryczne (badanie gęstości kości) w diagnostyce osteoporozy

Badanie densytometryczne to podstawowa metoda diagnostyki osteoporozy – choroby, która prowadzi do stopniowego osłabienia struktury szkieletu i zwiększa ryzyko złamań kości. Z poniższego artykułu dowiesz się najważniejszych informacji na temat densytometrii. Jak wygląda to badanie, kto powinien z niego skorzystać i jak się do niego przygotować?

Na czym polega badanie densytometryczne?

Badanie densytometryczne (inaczej densytometria) to bezbolesna i nieinwazyjna metoda diagnostyczna, której celem jest ocena mineralnej gęstości kości. Wykorzystuje się ją głównie w diagnostyce osteoporozy – choroba ta przebiega bezobjawowo, więc często bywa rozpoznawana dopiero przy pierwszym poważnym urazie. Jej wykrycie na wczesnym etapie pozwala zmniejszyć ryzyko złamań i związanego z nimi pogorszenia sprawności.

Do wykonania badania densytometrycznego służy specjalistyczny aparat – densytometr. Emituje on niewielką dawkę promieniowania rentgenowskiego (DXA – ang. dual-energy X-ray absorptiometry). Urządzenie mierzy, ile promieniowania zostało pochłonięte przez kości i na tej podstawie obliczana jest ich gęstość mineralna. Badaniu densytometrycznemu poddawane są głównie te odcinki szkieletu, które najczęściej ulegają złamaniom – kręgosłup lędźwiowy oraz szyjka kości udowej.

Badanie densytometryczne – interpretacja wyników

Wynik densytometrii przedstawiany jest w postaci wskaźnika T-score, który porównuje gęstość kości badanej osoby z normą dla młodego, zdrowego człowieka tej samej płci. Skala T-score wygląda następująco:

• T-score ≥ -1,0 – kości mają prawidłową gęstość,
• T-score od -1,0 do -2,5 – osteopenia, czyli obniżona gęstość kości, ale jeszcze nie osteoporoza,
• T-score ≤ -2,5 – osteoporoza.

Wskaźnik T-score wykorzystuje się u kobiet po menopauzie oraz mężczyzn po 50. roku życia. Jeśli diagnostyka dotyczy młodszych osób, pod uwagę bierze się wskaźnik Z-score, który porównuje gęstość kości do normy dla tej samej płci i wieku.

Pamiętaj, że interpretacją wyników zawsze powinien zająć się lekarz, który uwzględni także inne czynniki ryzyka, jak wiek, płeć, wywiad chorobowy czy przyjmowane leki. Na tej podstawie podejmowana jest decyzja o ewentualnym leczeniu lub dalszej diagnostyce.

Wskazania do przeprowadzenia badania densytometrycznego

Badanie densytometryczne jest szczególnie zalecane osobom, u których występuje podwyższone ryzyko rozwoju osteoporozy. Należą do nich:

• kobiety po menopauzie,
• osoby po przebytych tzw. złamaniach niskoenergetycznych kości, czyli spowodowanych przez niewielkie kontuzje, np. upadek z wysokości własnej,
• pacjenci długotrwale stosujący doustne glikokortykosteroidy, np. w przebiegu astmy czy reumatoidalnego zapalenia stawów,
• osoby z osteoporozą w rodzinie,
• chorzy na niektóre schorzenia przewlekłe, np. przewodu pokarmowego, które mogą zaburzać wchłanianie wapnia i witaminy D.

Oprócz tego badania densytometryczne wykorzystuje się także do kontroli skuteczności leczenia osteoporozy, dzięki czemu lekarz może ocenić, czy przyjmowane leki przynoszą oczekiwane efekty.

Jak się przygotować do badania densytometrycznego?

Badanie densytometryczne nie wymaga specjalnych przygotowań. Cała procedura trwa nie więcej niż kilkanaście minut i jest całkowicie bezbolesna. Załóż wygodne, luźne ubranie pozbawione metalowych elementów, które mogłyby zakłócić pomiar. Badanie odbywa się w pozycji leżącej, a w czasie samej pracy densytometru musisz pozostać w bezruchu.

Jeśli w ciągu kilku dni przed densytometrią miałaś wykonywaną jakąkolwiek diagnostykę z użyciem kontrastu, np. tomografię komputerową, zgłoś to personelowi medycznemu, ponieważ kontrast może zaburzyć wyniki. W dniu badania nie musisz być na czczo, jednak jeśli stosujesz regularnie preparaty zawierające wapń, to odstaw je 24 godziny wcześniej.

Gdzie można zrobić badanie densytometryczne?

Badanie gęstości kości możesz wykonać w wielu placówkach medycznych – zarówno publicznych, jak i prywatnych. W Polsce densytometrię oferują:

• szpitale rejonowe i wojewódzkie – zazwyczaj w ramach poradni reumatologicznych lub osteoporotycznych,
• przychodnie specjalistyczne i poradnie reumatologiczne, w tym te współpracujące z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ),
• prywatne centra diagnostyczne i kliniki.

Densytometria może być wykonana bezpłatnie w ramach NFZ, ale potrzebujesz do tego skierowania od lekarza specjalisty (np. reumatologa, ortopedy, endokrynologa). Nie jest ono wymagane w przypadku badania odpłatnego, zarówno w placówkach prywatnych, jak i tych z podpisaną umową z NFZ.

Ile kosztuje badanie densytometryczne? Cena bez refundacji

Prywatne badanie densytometryczne ma swoje zalety – przede wszystkim możesz wykonać je bez oczekiwania w kolejkach. Niestety wiąże się to z kosztami, których wysokość zależna jest od obszaru, który ma być zbadany.

W przypadku pojedynczego odcinka kości, np. kręgosłupa lędźwiowego, kości szyjki udowej czy przedramienia ceny oscylują wokół 100 zł. Większy zakres badania podnosi jego koszty, jednak zwykle nie przekraczają one 350 zł.

Cena może się różnić w zależności od miasta, standardu placówki oraz rodzaju używanego sprzętu. Zazwyczaj większe aglomeracje i prestiżowe kliniki prywatne oznaczają wyższe ceny badania densytometrycznego niż małe lokalne ośrodki.

Pamiętaj, że choć badanie może wydawać się drogie, wczesne wykrycie osteoporozy pozwala zapobiec złamaniom, które wiążą się z bólem, hospitalizacją i długotrwałą rehabilitacją – co w praktyce generuje znacznie większe koszty.

Badanie densytometryczne jest bezpieczne i nie stwarza ryzyka powikłań. Jedynym przeciwwskazaniem do jego wykonania jest ciąża, ponieważ promieniowanie rentgenowskie wywiera szkodliwy wpływ na rozwijający się płód.

Bibliografia:

1. Lorenc R., Głuszko P., Franek E., Jabłoński M., Jaworski M., Kalinka-Warzocha E., ... & Więcek A., Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2017, Endokrynologia Polska 2017, 68(A): 1-18.
2. Szczeklik A., Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
3. Tkaczuk-Włach J., Sobstyl M., Jakiel, G., Osteoporoza – obraz kliniczny, czynniki ryzyka i diagnostyka, Przegląd Menopauzalny 2010, 9(2): 113-117.