Co to jest wapń? Norma, hipokalcemia oraz hiperkalcemia

Wapń odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mięśniowego oraz krzepnięcie krwi. Jest również podstawowym składnikiem kości i zębów, zapewniając ich twardość i wytrzymałość. Zaburzenia poziomu wapnia we krwi mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak hipokalcemia (niedobór) czy hiperkalcemia (nadmiar).

Co to jest wapń i dlaczego jest ważny?

Wapń (Ca) to pierwiastek chemiczny niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Około 99 proc. wapnia znajduje się w zębach i kościach, gdzie zapewnia ich strukturę i twardość. Pozostały 1 proc. krąży we krwi i płynach ustrojowych, odgrywając kluczową rolę w przewodnictwie nerwowym, skurczach mięśni, krzepnięciu krwi oraz w wielu procesach enzymatycznych.

Norma wapnia we krwi

Normy laboratoryjne, takie jak norma wapnia we krwi, ustalane są na podstawie badań populacyjnych i zaleceń medycznych opracowanych przez m.in. WHO, CDC, czy Krajową Izbę Diagnostów Laboratoryjnych (KIDL). Prawidłowe stężenie wapnia całkowitego w surowicy krwi u dorosłych wynosi od 2,2 do 2,75 mmol/l (9-11 mg/dl).

Wapń w surowicy występuje w trzech formach:

• zjonizowanej (aktywny biologicznie),
• związanej z białkami (głównie albuminą),
• w postaci kompleksów z anionami.

Pamiętaj, wartość ta jest w przypadku Polski ustalana również przez laboratoria medyczne, więc standardowy zakres referencyjny (swoista granica, wewnątrz której wartość danego parametru uważa się za normalną), może być różny w zależności od miejsca, w którym przeprowadzasz badania.

Norma wapnia w surowicy dotyczy zarówno wapnia zjonizowanego (aktywnego biologicznie), jak i tego związanego z białkami i anionami. Jeżeli zastanawiasz się jak zrozumieć skróty stosowane w laboratoriach, w przypadku wapnia we krwi przedstawia się to następująco:

• mmol/l – ile cząsteczek wapnia masz w 1 litrze krwi,
• mg/dl – ile ten wapń „waży” w 100 ml krwi.

Różne kraje i laboratoria używają różnych systemów, mmol/l częściej spotyka się w Europie, natomiast mg/dl w USA oraz niektórych starszych laboratoriach. W Polsce często podaje się obie te wartości, aby wynik był jasny. Przelicznik wygląda następująco:

• 1 mmol/l wapnia = 4 mg/dl.

Hipokalcemia – niedobór wapnia

Hipokalcemia to stan, w którym norma wapnia we krwi jest zaniżona – poniżej 2,25 mmol/l. Przyczyny obejmują m.in.:

• niedobór witaminy D (zaburza wchłanianie wapnia),
• niedoczynność przytarczyc,
• przewlekłą niewydolność nerek,
• zaburzenia wchłaniania wapnia,
• stosowanie niektórych leków (np. diuretyków, czyli leków moczopędnych).

Do objawów hipokalcemii zaliczają się:

• drętwienie kończyn,
• tężyczka (bolesne skurcze mięśni, mrowienie i drżenie),
• zaburzenia rytmu serca,
• przewlekłe zmęczenie,
• w ciężkich przypadkach mogą pojawić się napady drgawkowe.

Wapń jest także niezwykle istotny w kontekście osteoporozy. Jego niedobór może stanowić bezpośredni czynnik ryzyka obniżenia gęstości kości, co z kolei prowadzi do rozwoju objawów osteoporozy takich jak złamania niskoenergetyczne (in. osteoporotyczne).

Leczenie hipokalcemii polega na zniwelowaniu przyczyny poprzez terapię dopasowaną indywidualnie do potrzeb pacjenta. Często wystarczy stosowanie leków dostępnych bez recepty zawierających wapń oraz witaminę D, która wspiera wchłanianie omawianego pierwiastka. Ich stosowanie należy jednak skonsultować ze specjalistą.

Hiperkalcemia – nadmiar wapnia

Hiperkalcemia występuje, gdy norma wapnia w twojej krwi jest przekroczona – stężenie wynosi powyżej 2,75 mmol/l. Najczęstszymi przyczynami tego stanu są nadczynność przytarczyc i choroby nowotworowe. Długotrwałe unieruchomienie, choroby metaboliczne i nadmiar witaminy D również mogą spowodować hiperkalcemię.

Do najczęściej występujących objawów należy zaliczyć:

• ogólne osłabienie,
• problemy z koncentracją,
• zwiększone pragnienie,
• nudności i zaparcia,
• bóle brzucha i osłabienie mięśni,
• senność,
• w najcięższych przypadkach pojawia się śpiączka.

Kiedy należy uzupełnić niedobór wapnia farmakologicznie?

Jeżeli cierpisz na hipokalcemię i związaną z nią osteoporozę, dieta nie zaspokoi w pełni twojego zapotrzebowania na wapń i witaminę D. Gdy Twoja choroba została zdiagnozowana, powinnaś zastosować leczenie dobrane przez lekarza specjalistę adekwatnie do diagnozy i potrzeb organizmu.

Wspomagająco w leczeniu osteoporozy stosuje się m.in. leki dostępne w aptekach bez recepty zawierające wapń oraz witaminę D. Dzięki takim preparatom możesz skutecznie uzupełnić niedobór pierwiastka, a także polepszyć jego przyswajalność. Pamiętaj jednak, aby przed jego zastosowaniem skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia:

1. CLSI, A Designated Comparison Method for the Measurement of Ionized Calcium in Serum, Approved Standard, CLSI document C39-A, Clinical and Laboratory Standards Institute, 2010.
2. https://ptdl.pl/index.php/zalecenia-ptdl/ [dostęp 17.06.2025].
3. Solnica B., Dembińska-Kieć A., Naskalski J. W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej wyd.5, Edra Urban & Partner, 2022.