Estrogeny a osteoporoza. Gospodarka hormonalna w przebiegu choroby

Estrogeny odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy kostnej. Po menopauzie dochodzi do ich gwałtownego spadku, co zaburza procesy resorpcji (rozpadu) i kościotworzenia. Osłabiona tkanka kostna narażona jest na rozwój osteoporozy i wystąpienie niebezpiecznych złamań. Poznaj mechanizm działania estrogenów oraz ich wpływ na zdrowie kości.

Czym są estrogeny?

Estrogeny to grupa żeńskich hormonów płciowych, w których skład wchodzi estron, estradiol i estriol. Związki produkowane są głównie w jajnikach, w mniejszym stopniu w łożysku, tkance tłuszczowej, tkance kostnej oraz mózgu. Rola estrogenów jest niezwykle ważna w prawidłowym funkcjonowaniu Twojego organizmu, szczególnie narządów rozrodczych, ale niewiele kobiet wie, że mają także znaczący wpływ na zdrowie układu kostnego.

Rola estrogenów w utrzymaniu zdrowia kości

Utrzymanie prawidłowego poziomu estrogenów ma istotne znaczenie na każdym etapie Twojego życia. Hormony te są odpowiedzialne między innymi za regulację metabolizmu kostnego. Prawidłowe stężenie estrogenów wspiera gospodarkę wapniowo-fosforanową, utrzymuje gęstość mineralną oraz prawidłową budowę tkanki kostnej. Estrogeny poprzez oddziaływanie na receptory estrogenowe (ERα i ERβ) wykazują działanie na trzech poziomach, wpływając na różne typy komórek kostnych:

• osteoklasty (komórki kościogubne) – spowalniają procesy resorpcji, czyli utraty tkanki kostnej,
• osteoblasty (komórki kościotwórcze) –  stymulują aktywność osteoblastów, a także wspierają produkcję kolagenu i innych składników budujących kości,
• osteocyty (komórki zakotwiczone w kości) – estrogeny przekazują sygnały pomiędzy komórkami i chronią je przed procesem apoptozy, czyli śmierci osteocytów.

Ponadto estrogeny stymulują produkcję aktywnej formy witaminy D (kalcytriolu), co wpływa na zwiększenie wchłaniania wapnia w jelitach i nerkach.

Najczęstszą i naturalną przyczyną niedoboru estrogenów u kobiet jest okres klimakterium – etap wygasania czynności jajników. W tym czasie dochodzi do stopniowego zmniejszania się pęcherzyków jajnikowych i zakończenia okresu płodności, którego biologiczną granicę wyznacza menopauza. National Institutes of Health szacuje, że w ciągu pierwszych 5-7 lat po menopauzie kobiety mogą tracić nawet do 20% masy kostnej, co w przełożeniu waha się z utratą 2-5% rocznie.

Zaburzenia hormonalne w osteoporozie

Osteoporoza jest ściśle powiązana z zaburzeniami równowagi hormonalnej, które wpływają na procesy resorpcji i kościotworzenia. Po menopauzie zmianom ulega przede wszystkim stężenie estrogenów, testosteronu, witaminy D, parathormonu (PTH) oraz kalcytoniny. W tym okresie stężenie estrogenów ulega gwałtownemu spadkowi, generując przewagę procesów kościogubnych.

Oprócz spadku poziomu estrogenów obserwuje się zwiększoną aktywność przytarczyc oraz przewlekłe niedobory witaminy D, co prowadzi do podwyższenia aktywności osi PTH (parathormonu). Duże stężenie przyśpiesza resorpcję kości i osłabia ich strukturę.

Osteoporoza przez długi czas nie daje żadnych objawów. Często jest diagnozowana w momencie złamania kości, do którego dochodzi przy znikomym urazie lub samoistnie. Najczęstszymi lokalizacjami złamań osteoporotycznych są:

• kręgi kręgosłupa (złamania kompresyjne),
• szyjka kości udowej,
• kość promieniowa w nadgarstku.

Tego rodzaju urazy wiążą się z ograniczeniem sprawności oraz znacznym pogorszeniem jakości życia, a w skrajnych przypadkach prowadzą do trwałej niepełnosprawności.

Leczenie osteoporozy

Jedną z rekomendowanych metod leczenia osteoporozy związanej z niedoborem estrogenów jest hormonalna terapia zastępcza. HTZ skutecznie spowalnia utratę tkanki korowej i beleczkowej, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko złamań osteoporotycznych. Terapia ma poza tym istotny wpływ na łagodzenie objawów menopauzy.

Istotną rolę w kontekście leczenia osteoporozy odgrywa także regularna aktywność fizyczna, dieta bogata w białko i fosforany oraz rezygnacja z używek, czyli z palenia papierosów czy spożywania alkoholu. Równie ważne w uzupełnieniu terapii osteoporozy jest zapewnienie odpowiedniej podaży wapnia oraz witaminy D.

Wczesna diagnostyka, świadomość czynników ryzyka i odpowiednie leczenie pozwalają zminimalizować skutki niedoboru estrogenów, a także poprawić jakość życia kobiet cierpiących na osteoporozę. Na koniec pamiętaj, że to, co Cię niepokoi w związku ze zdrowiem, zawsze powinnaś skonsultować z lekarzem.

Bibliografia:

1. Dębski R., Klimakterium i menopauza, Poradnik dla kobiet i lekarzy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.
2. NFZ o zdrowiu. Osteoporoza, Raport NFZ, Warszawa 2019.
3. Pietrzak B., Wlaźlak E., Zwierzyńska E., Estrogeny stosowane długotrwale: korzyści, czy ryzyko, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2015, 69: 285-293.
4. Sewerynek E., Stuss M., Obowiązujące wskazania do prewencji i leczenia osteoporozy pomenopauzalnej – choroby miliona złamań, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, 1(2): 45-55.