Kobiece życie w rytm hormonów. Jakie są objawy złamań osteoporotycznych po menopauzie?

Choć osteoporoza dotyczy całej populacji, najbardziej narażone na jej wystąpienie są kobiety w wieku pomenopauzalnym. Szacuje się, że problem ten dotyczy nawet 200 mln kobiet na świecie w wieku 55+, z których co czwarta już doświadczyła albo doświadczy złamania kości. Dlaczego tak się dzieje? Wyjaśniamy związek między estrogenami a osteoporozą, wskazujemy też, co powinno nas zaniepokoić i skłonić do szukania pomocy.

Osteoporoza a menopauza – niebezpieczne połączenie

Menopauza to okres w życiu kobiety, kiedy w jej organizmie dochodzi do obniżenia poziomu hormonów płciowych – estrogenów i progesteronu. W ślad za coraz mniejszym wydzielaniem tych kluczowych dla funkcji rozrodczych substancji, nadchodzą najpierw zaburzenia pracy jajników, a następnie zaprzestanie miesiączkowania. Większość kobiet doświadcza tych zmian w wieku 50–55 lat, a niekiedy i wcześniej. (Czytaj więcej: Osteoporoza ma wiele twarzy. Przyczyny i skutki resorpcji kości, na które warto zwrócić uwagę).

Hormony płciowe, zwłaszcza estrogen, pełnią w organizmie kobiety wiele istotnych funkcji – przede wszystkim prokreacyjnych, ale wspierają także inne procesy życiowe. Kiedy zaczyna brakować estrogenu, organizm reaguje licznymi zmianami zarówno fizycznymi, takimi jak nietrzymanie moczu czy zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, jak i osłabieniem struktury kości oraz wzrostem ryzyka osteoporozy.

Dlaczego niedobór estrogenu osłabia kości

Wśród wielu funkcji życiowych, jakie wspiera estrogen, istotną rolę odgrywa regulacja gospodarki kostnej. U kobiet w wieku prokreacyjnym, gdy jego produkcja przebiega bez zakłóceń, hormon ten pełni funkcję ochronną wobec tkanki kostnej. Hormony stymulują osteogenezę i hamują proces resorpcji kości. Estrogeny mają bezpośredni wpływ na metabolizm kości hamując aktywność osteoklastów i pobudzając osteoblasty do produkcji białek. Wpływają również na wydzielanie kalcytoniny, co ogranicza resorpcję kości.

Kiedy produkcja estrogenu spada i ostatecznie ustaje, kobiece kości pozostają bez ochrony, a masa kostna zaczyna się zmniejszać. Proces resorpcji nasila się i przyspiesza, a wchłanianie wapnia – podstawowego budulca kości – ulega ograniczeniu.

„W okresie pomenopauzalnym występuje osteoporoza pierwotna inwolucyjna, której cechą charakterystyczną jest utrata warstwy beleczkowej kości w stosunku do warstwy zbitej, a zmniejszenie masy kostnej spowodowane jest przez nadmierną aktywność komórek kościogubnych” (Strategia leczenia i rehabilitacji osteoporozy pomenopauzalnej — choroby miliona złamań, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016)

Największe ubytki w kościach obserwuje się w pierwszych latach po wygaśnięciu czynności jajników. Straty mogą sięgać wtedy nawet 5 proc. rocznie. Po 65. roku życia tempo ubytku spada do ok. 1 proc. rocznie. Z każdym rokiem jednak rośnie ryzyko złamań i rozwoju osteoporozy.

Objawy osteoporozy pomenopauzalnej

Jak szacują lekarze, wśród kobiet w wieku pomenopauzalnym co czwarta doświadczyła albo doświadczy złamania kości, zwłaszcza kręgów. To jeden z pierwszych objawów osteoporozy, ponieważ choroba ta bardzo długo nie daje objawów, a dopiero złamanie staje się impulsem do diagnostyki.

Mimo że większość niskoenergetycznych złamań kręgów przebiega bez ostrego bólu, a często pozostaje niezauważona, prowadzą one do nieodwracalnych i pogarszających kondycję organizmu deformacji sylwetki, problemów z oddychaniem oraz zaburzeń krążenia w dolnych partiach ciała. Najgroźniejsze dla kobiet w wieku pomenopauzalnym jest złamanie bliższego końca kości udowej. Często dochodzi także do złamań miednicy, kości rąk i żeber.

Kobiety cierpiące na osteoporozę, oprócz złamań, mogą również doświadczać:

• przewlekłych bólów kręgosłupa spowodowanych złamaniami kręgów i ich kompresją,
• obniżenia wzrostu,
• garbienia się (tzw. wdowi garb),
• bólów głowy, karku i brzucha,
• zaburzeń równowagi,
• skurczów mięśni związanych z ich osłabieniem.

Do czynników ryzyka osteoporozy, poza wiekiem i płcią, należą również predyspozycje genetyczne, szczupła budowa ciała, przewlekłe choroby zaburzające metabolizm kostny, długotrwałe stosowanie niektórych leków, a także dieta uboga w wapń i witaminę D, brak aktywności fizycznej oraz nałogi. (Czytaj też: Zalecenia dietetyczne w osteoporozie – co jeść, by zwiększyć gęstość kości).

Jak uniknąć osteoporozy po menopauzie

Choć nie ulega wątpliwości, że o zdrowie kości należy dbać przez całe życie, to zmiany stylu życia sprzyjające ich wzmocnieniu przynoszą korzyści w każdym wieku. Im starszy organizm, tym trudniej nadrobić wcześniejsze zaniedbania dietetyczne i ruchowe. Dlatego kluczowe znaczenie ma dieta bogata w produkty zawierające wapń, potas, magnez i witaminę D. Pomocne może być również stosowanie suplementów wapnia, zwłaszcza w połączeniu z witaminą D, która poprawia jego wchłanianie. (Czytaj również: Witamina D a osteoporoza? Ten związek jest bardzo ważny. Zależy od niego nasza sprawność i aktywność przez długie lata).

Warto również zadbać o „naturalną witaminę D”, czyli regularne przebywanie na słońcu. Istotna jest systematyczna aktywność fizyczna oraz – szczególnie u osób starszych – profilaktyka upadków. Szacuje się, że stanowią one przyczynę ok. 25 proc. wszystkich urazów kręgosłupa i 90–100 proc. złamań pozakręgowych.

Czy HTZ może pomóc na osteoporozę pomenopauzalną

W leczeniu osteoporozy stosuje się m.in. preparaty o działaniu antyresorpcyjnym i antykatabolicznym, selektywne modulatory receptorów estrogenowych oraz leki wpływające na tworzenie tkanki kostnej, np. parathormon. Jeśli chodzi o hormonalną terapię zastępczą (HTZ), stosowaną w celu łagodzenia objawów menopauzy, badania potwierdzają, że kobiety ją stosujące rzadziej doświadczają złamań kości niż kobiety nieprzyjmujące hormonów.

„Przy stosowaniu estrogenów należy pamiętać o konieczności równoczesnego podawania gestagenów u kobiet z zachowaną macicą. W zapobieganiu i leczeniu osteoporozy postmenopauzalnej preferowane są pochodne testosteronowe. Progestageny działają korzystnie, wspomagając działanie estrogenów na kości. Stosowanie HTZ w leczeniu osteoporozy powinno być połączone z odpowiednią podażą wapnia i witaminy D3” (Strategia leczenia i rehabilitacji osteoporozy pomenopauzalnej, Forum Położnictwa i Ginekologii, 2024)

Bibliografia:

1. Dziedzic A., Kulik T., Blicharski T., Strategia leczenia i rehabilitacji osteoporozy pomenopauzalnej, Forum Położnictwa i Ginekologii, 2024
2. Kossakowska M., Szałkowski Z., Jakość życia kobiet z osteoporozą w okresie pomenopauzalnym, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łomży, nr 65, 2017.
3. Szałek E., Edukacja pacjentek w okresie menopauzalnym i postmenopauzalnym w zakresie osteoporozy, Farmacja Współczesna, 2013; 6: 1-6,
4. Sewerynek E., Stuss M., Obowiązujące wskazania do prewencji i leczenia osteoporozy pomenopauzalnej — choroby miliona złamań, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016; 1, nr 2, strony 45–55.