Osteoporoza – dlaczego kości tracą gęstość i zaczynają się łamać?

Osteoporoza, choroba wyniszczająca układ kostny, staje się coraz większym problemem naszych czasów. Dotyka zwłaszcza osób starszych, ale coraz częściej jej komplikacji doświadczają też ludzie młodsi. Dlatego tak ważne jest, by jak najwcześniej wdrożyć zasady dbałości o kości, by długo cieszyć się sprawnością i samodzielnością. Wyjaśniamy, dlaczego kości stają się kruche i podatne na złamania, i podpowiadamy, jakie zmiany wprowadzić w swojej diecie i stylu życia.

Osteoporoza – poważna choroba, duży problem społeczny

Przebiegający w osteoporozie proces zmniejszania gęstości tkanki kostnej i osłabiania jej struktur przez długi czas przebiega bezobjawowo. Dopiero pierwsze złamania motywują do poszukiwania przyczyn i zazwyczaj okazuje się, że zmiany są już bardzo zaawansowane. Nie ma wątpliwości, że choroba ta, doświadczająca na coraz szerszą skalę starzejące się społeczeństwa, staje się coraz większym problemem nie tylko zdrowotnym, ale także ekonomicznym.

 Absorbuje ona znaczne środki na leczenie i odzyskanie sprawności u osób doświadczonych złamaniami.  Jest także ogromnym problemem społecznym – wiele osób z jej powodu doświadcza trwałej niepełnosprawności i wymaga codziennego wsparcia osób trzecich. To często ograniczenie wolności osobistej, konieczność rezygnacji z dotychczasowego życia i dokonania wielu życiowych zmian. To może także sprzyjać obniżeniu nastroju i depresji.

Jak przebiega metabolizm kości?

Tkanka kostna nigdy nie jest statyczna i naprzemiennie zachodzą w niej procesy niszczenia i odbudowy. To wzajemna zależność osteoblastów –  komórek spełniających funkcje kościotwórcze, i osteoklastów – odpowiadających za resorpcję kości. Dzięki temu procesowi nasz organizm niweluje skutki uszkodzeń kości, do jakich dochodzi przez całe nasze życie. Kości się odbudowują i naprawiają, co wpływa na odporność mechaniczną tkanki kostnej. Niezwykle ważne jest, by procesy niszczące i budujące pozostawały w równowadze. Procesy te wspiera prawidłowa homeostaza wapniowo-fosforanowa. Niestety zaburzenie któregoś z tych procesów może doprowadzić do niekorzystnych i nieodwracalnych zmian w tkance kostnej.

Pod wpływem wielu czynników, zwłaszcza gwałtownej aktywności osteoklastów, do jakiej dochodzi z powodu obniżenia poziomu hormonów płciowych w okresie menopauzy, ale także niektórych zażywanych leków, następuje rozrzedzenie istoty gąbczastej kości i redukcji beleczek kostnych. Osłabia się struktura kolagenu, a z tkanki kostnej ubywa wody. Jak się ocenia, u osób w wieku 55-65 lat może zostać zniszczone nawet 60 proc. gąbczastych struktur kości i 40 proc. kości zbitej. Sprawia to, że chroniący nas i utrzymujący dotąd w równowadze układ kostny przestaje spełniać swoje zadanie. Zaczynamy się garbić, ubywa nam wzrostu, kości stają się lekkie i kruche. Stąd już tylko krok do niebezpiecznych złamań, po których coraz trudniej wrócić do pełnej sprawności.  

Najczęstsze przyczyny osteoporozy

Największą grupą osób chorujących i zagrożonych zachorowaniem na osteoporozę są kobiety w wieku pomenopauzalnym, ale problem nie omija także starszych mężczyzn. Zachorowaniu sprzyja niestety współczesny styl życia większości z nas, zwłaszcza mała dbałość o optymalną dietę i aktywność fizyczną. Wykonując wielogodzinną pracę, zazwyczaj siedzącą, z trudem znajdujemy czas na zadbanie o własną kondycję. Coraz mniej przebywamy na świeżym powietrzu i preferujemy statyczne rozrywki nad aktywnymi. Na efekty nie trzeba długo czekać, a osteoporoza może być jednym z nich. (Czytaj też: Ruch sprzyja kościom. Jakie ćwiczenia są najlepsze dla osób zagrożonych osteoporozą?)

Na postępującą kruchość kości i ich podatność na złamania duży wpływ mają także niektóre długotrwale zażywane leki, zaburzenia hormonalne, wreszcie także genetyka – osteoporoza może doświadczać kolejnych pokoleń tej samej rodziny.

Większość przypadków zachorowań dotyczy osteoporozy pierwotnej, która jest skutkiem starzenia się układu kostnego. Utrata gęstości kości rozpoczyna się już po 45. roku życia. Wśród czynników, które mogą przyspieszyć niekorzystne zmiany, są przede wszystkim:

• zła dieta zawierająca niedostateczną ilość wapnia, witaminy D i białka;
• mała aktywność fizyczna;
• palenie tytoniu;
• nadużywanie alkoholu;
• zażywane długotrwale leki, np. sterydowe czy zobojętniające kwas żołądkowy.

Co zrobić, by długo cieszyć się zdrowymi i silnymi kośćmi?

W profilaktyce osteoporozy bardzo duże znaczenie ma zdrowe odżywianie. Jakie są najważniejsze zasady?

Dieta przyjazna mocnym kościom

Powinna ona zawierać przede wszystkim produkty dostarczające wapnia i witaminy D. Wapń, jeden z najważniejszych makroelementów w naszym organizmie jest przede wszystkim budulcem kości i zębów, pełni także wiele funkcji regulacyjnych.

Szacuje się, że dzienne spożycie wapnia w polskiej diecie pokrywa tylko 60 proc. zapotrzebowania naszych organizmów, stąd tak ważna jest dbałość o dostarczanie tego pierwiastka. Znajdziemy go przede wszystkim w nabiale, rybach (zwłaszcza w ich ościach, jedzmy więc sardynki czy szprotki wraz z kręgosłupami), orzechach, nasionach i pestkach, niektórych roślinach strączkowych i warzywach, a także w niektórych zbożach. Ważna jest także witamina D, która jest konieczna do prawidłowego przebiegu przyswajania wapnia. Dieta dla kości powinna też zawierać odpowiednią ilość fosforu i magnezu, a z innych witamin, także K, C i A. (Czytaj również: Zalecenia dietetyczne w osteoporozie – co jeść, by zwiększyć gęstość kości).

Ruch stymulujący tkankę kostną do rozwoju

Aktywność i ruch, nawet ten wykonywany w niewielkim zakresie, wpływa na zwiększanie gęstości kości. Dlatego regularna aktywność fizyczna powinna być domeną nas wszystkich przez całe życie. Regularne ćwiczenia fizyczne w młodym wieku wspierają organizm w budowaniu prawidłowej masy kostnej, u osób starszych z kolei będą zapobiegać nadmiernej resorpcji kości i poprawiać ich wytrzymałość. Ruch to korzyść dla całego organizmu – poprawia siłę mięśni, wydolność, ruchomość stawów, utrzymanie prawidłowej masy ciała. To także, szalenie ważna w kontekście urazów, do jakich w starszym wieku dochodzi częściej, niż w młodości, poprawa równowagi i koordynacji. W profilaktyce osteoporozy zaleca się co najmniej 30 minut aktywności każdego dnia – mogą to być odpowiednio dopasowane do kondycji i możliwości ćwiczenia z obciążeniem, ale także spacery, marsze, pływanie czy jazda na rowerze. Świetne efekty przynosi joga i inne ćwiczenia rozciągające.

Leczenie osteoporozy

Leczenie osteoporozy powinno być wielowymiarowe. Poza odpowiednim odżywaniem, aktywnością fizyczną i unikaniem okoliczności, które mogą spowodować złamania, ważna jest farmakologia – uzupełniane poziomu wapnia i witaminy D, a także leki, które zmniejszają utratę kości lub wspierają ich odbudowę.  U niektórych kobiet w wieku okołomenopauzalnym sprawdza się hormonalna terapia zastępcza. Niekiedy podaje się także w cyklicznych wstrzyknięciach parathormon (PTH), który sprzyja poprawie odporności mechanicznej tkanki kostnej. Lek ten często podaje się osobom w podeszłym wieku. U osób, które przeszły już złamania i mają mocno osłabione kości, wykorzystywana jest wertebroplastyka, metoda polegająca na podawaniu specjalnego cementu do trzonu kręgów, które uległy złamaniu. Poprawia to bezpieczeństwo i likwiduje ból, jaki towarzyszy złamaniom kompresyjnym.cie do późnej starości będzie większa.

Bibliografia:

1. Malinowska J., Wapń – znaczenie, źródła, przykłady realizacji z diety, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/ [dostęp: 24.04.2025].
2. Marcinkowska-Suchowierska E., Osteoporoza- diagnostyka, profilaktyka i leczenie. Choroby wieku podeszłego. Terapia 12/2022’ str.35-43.
3. Sakowska J., Okurowska-Zawada B., Krajewska-Kułak B., Zadania fizjoterapii w leczeniu i zapobieganiu osteoporozie w: Holistyczny wymiar współczesnej medycyny. T. 7, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok 2020 r.