Osteoporoza okołostawowa. Leczenie, objawy

Osteoporoza okołostawowa rozwija się lokalnie w pobliżu stawów, które objęte są procesami reumatoidalnymi. Najczęściej obejmuje rejony nasady lub przynasady kości. Jak rozpoznać osteoporozę okołostawową? Jakie działania należy podjąć, gdy choroba zostanie zdiagnozowana?

Co to jest osteoporoza okołostawowa?

Osteoporoza okołostawowa ma charakter miejscowy i dotyczy kości w obrębie konkretnego stawu lub jego okolicy. Chorobamoże być jedną z pierwszych zmian w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), zanim wystąpią inne symptomy, takie jak:

• ból,
• obrzęk,
• obecność nadżerek.

Jak można przeczytać w opracowaniu przygotowanym przez A. Bachtę i wsp., powikłania ze strony kości są typowym objawem towarzyszącym przewlekłym stanom zapalnym stawów, a jednym z symptomów towarzyszących może być osteoporoza miejscowa lub uogólniona.

Dlaczego rozwija się osteoporoza okołostawowa?

Osteoporoza okołostawowa ma nieco inną etiologię niż osteoporoza ogólnoustrojowa. Jej rozwój jest ściśle związany z działaniem czynników zapalnych. Aktywacja układu odpornościowego prowadzi do zwiększonej produkcji cytokin, kompleksów immunologicznych oraz immunoglobulin, czego następstwem jest wspomniany stan zapalny.

W tkance kostnej obserwuje się zwiększenie liczby osteoklastów oraz liczne nacieki komórek zapalnych. Brak równowagi chemicznej oraz obecność prozapalnych substancji powstałych z metabolizmu kwasu arachidonowego przyśpiesza procesy degradacji tkanek miękkich i tkanki kostnej.

Wśród czynników ryzyka wpływających na rozwój osteoporozy okołostawowej wymienia się:

• działanie leków przeciwzapalnych – do tej grupy należą głównie glikokortykosteroidy (GKS) stosowane w terapii przewlekłych chorób reumatycznych. Środki z pozytywnym efektem hamują stan zapalny oraz łagodzą objawy sztywności stawów, jednak ich długotrwałe stosowanie wpływa na zaburzenia metabolizmu kości,
• niedobory witamin i pierwiastków – u pacjentów chorych na RZS bardzo często obserwuje się niedobory witaminy D oraz wapnia, które w istotny sposób przyspieszają procesy resorpcji kości,
• deficyt aktywności fizycznej, siedzący tryb życia –  kość potrzebuje stałych bodźców mechanicznych, aby była w stanie utrzymać swoją gęstość i wytrzymałość. Brak ruchu hamuje syntezę nowej tkanki kostnej, co sprzyja procesom resorpcyjnym,
• niedobory hormonów płciowych – w szczególności dotyczy to estrogenu, którego stężenie gwałtownie spada w okresie przekwitania.

Objawy osteoporozy okołostawowej

Na początku choroba może nie dawać wyraźnych objawów. Jednak w miarę postępu schorzenia pojawiają się charakterystyczne symptomy takie jak:

• ból i sztywność stawu – zwłaszcza w godzinach porannych, po okresie bezruchu lub przy dłuższym odpoczynku,
• ograniczenie ruchomości stawu – zniesiona zdolność do wykonywania fizjologicznego zakresu ruchu. Może to dotyczyć zginania, prostowania, obracania oraz innych kierunków,
• zmiany w badaniach obrazowych – badanie RTG ujawnia miejscowe zmniejszenie gęstości kości w rejonach nasady i przynasady, zanik beleczek kostnych, obrzęki tkanek, a także drobne ubytki kostne,
• deformacje stawów – dotyczą zaawansowanych postaci osteoporozy.

Jak rozpoznać osteoporozę okołostawową?

Rozpoznania osteoporozy okołostawowej dokonuje się na podstawie oceny objawów klinicznych oraz badań obrazowych. Najczęściej stosowanym badaniem diagnostycznym jest zdjęcie RTG, które jest w stanie uwidocznić rozrzedzenie struktury beleczkowej, zwłaszcza dotyczy to drobnych stawów rąk i stóp. Jednak warto wiedzieć, że rentgen nie jest na tyle czułym badaniem, aby wykryć zmiany w początkowym etapie choroby.

Znacznie dokładniejszy w tym zakresie jest rezonans magnetyczny, który ukazuje stan zapalny w błonie maziowej oraz ubytki tkanki kostnej, zanim pojawią się na obrazie RTG.

Warto także wspomnieć, że densytometria (DXA), czyli standard w diagnostyce osteoporozy, nie jest rutynowo zalecana w przypadku osteoporozy okołostawowej, ponieważ badanie nie obrazuje dokładnych zmian wokół stawów.

Osteoporoza okołostawowa, leczenie

Leczenie osteoporozy okołostawowej wymaga kompleksowego podejścia, które skupia się przede wszystkim na:

• terapii choroby reumatycznej,
• zatrzymaniu bądź spowolnieniu ubytku masy kostnej oraz poprawie metabolizmu kości,
• rehabilitacji.

Stosuje się leki modyfikujące przebieg choroby oraz biologiczne leki przeciwzapalne. Do czasowej terapii mogą zostać włączone także glikokortykosteroidy. Równolegle z leczeniem choroby reumatoidalnej włączona zostaje terapia osteoporozy. Medycyna dysponuje wieloma lekami o wysokiej skuteczności. Powszechnie stosowane są:

• bisfosfoniany,
• denosumab,
• PTH,
• SERM.

Oprócz dobrze dobranej farmakoterapii kluczem do poprawy jakości życia osób z osteoporozą okołostawową jest uzupełnianie niedoborów wapnia i witaminy D  oraz zapewnienie sobie regularnej aktywności fizycznej. Zalecanymi formami aktywności w osteoporozie okołostawowej są ćwiczenia oporowe, trening równoważny i koordynacyjny oraz ćwiczenia rozciągające.

Bibliografia:

1. Bachta A., Kulig M., Tłustochowicz W., Osteoporoza w przewlekłych zapaleniach stawów, Postępy Nauk Medycznych 2012, t. XXV, nr 3, s. 218-225.
2. Dardzińska J., Chabaj-Kędroń H., Małgorzewicz S., Osteoporoza jako choroba społeczna i cywilizacyjna – metody profilaktyki, Hygeia Public Health 2016, 51(1): 23-30.
3. Sulik A. i in. Osteoporoza w zapalnych chorobach stawów, Borgis – Nowa Medycyna 2004, 3.