Osteoporoza wtórna czy pierwotna? Jakie są różnice?

Osteoporoza to choroba układu kostnego, która prowadzi do zwiększonej łamliwości kości wskutek niższej gęstości kośćca i zmian w jego strukturze. Według danych opublikowanych na Polskim Portalu Osteoporozy dotyka ona globalnie 30% kobiet po 50. roku życia. Osteoporozę dzieli się na pierwotną i wtórną. Jakie są między nimi różnice?

Przyczyny osteoporozy pierwotnej

Osteoporoza pierwotna występuje znacznie częściej niż wtórna. Jest charakterystyczna przede wszystkim dla kobiet, które przeszły już menopauzę lub są w okresie okołomenopauzalnym, gdy wygasa czynność jajników. Czynnikami ryzyka dominującymi w rozwoju osteoporozy pierwotnej są:

• płeć żeńska,
• rasa biała i żółta,
• niedobór estrogenów,
• zaawansowany wiek,
• predyspozycje genetyczne,
• niska masa ciała i drobna postura.

W literaturze często zwraca się uwagę, że typowa polska dieta uwzględnia zbyt niskie spożycie wapnia, co niejako predestynuje Polaków do rozwoju osteoporozy. Dobowe zapotrzebowanie na wapń wynosi od 1000 do 1500 mg dziennie, podczas gdy typowy jadłospis zaspokaja tę ilość jedynie w 50-60%. Łatwo jednak zauważyć, że czynniki zwiększające ryzyko osteoporozy pierwotnej mają charakter obiektywny, niezależny od stylu życia.

Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy wtórnej

Obok osteoporozy pierwotnej wyróżnia się także wtórną postać choroby. Na zmniejszenie masy kostnej wpływ może wywierać cały szereg czynników, w tym upośledzone wchłanianie składników odżywczych, różne choroby oraz leki. Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju osteoporozy wtórnej zalicza się:

• przedłużone okresy unieruchomienia (np. w związku z kontuzją i rehabilitacją),
• choroby przewodu pokarmowego objawiające się upośledzeniem przyswajania wapnia, fosforu lub magnezu,
• cukrzycę typu I,
• nadczynność przytarczyc i tarczycy,
• zespół Cushinga,
• długotrwałe przyjmowanie wysokich dawek glikokortykosteroidów.

Do zmniejszenia masy kostnej przyczynia się też wiele grup leków, w tym inhibitory pompy protonowej, leki przeciwpadaczkowe, heparyna i inne antykoagulanty, wysokie dawki hormonów tarczycy lub inhibitory aromatazy.

Jak ocenić stopień zaawansowania osteoporozy wtórnej i pierwotnej?

Niezależnie od tego, czy występuje u Ciebie osteoporoza pierwotna, czy wtórna, jej diagnostyka przebiega zawsze tak samo. Obecnie za najlepszą metodę uznaje się badanie densytometryczne DEXA. Wykonuje się je w szyjce kości udowej albo kręgach lędźwiowych. Zalecenia reumatologiczne wyróżniają cztery zakresy wartości, które są określane względem T, czyli liczby odchyleń standardowych od szczytowej masy kostnej.

1. Za stan prawidłowy uważa się BMD większe lub równe -1 SD,
2. Osteopenia, czyli zmniejszona masa kostna, występuje, kiedy wartość T jest mniejsza od -1, ale większa od -2,5 SD,
3. Osteoporoza występuje, kiedy wartość T jest mniejsza lub równa -2,5 SD,
4. O ciężkiej osteoporozie mówi się, kiedy wartość T jest mniejsza lub równa -2,5 SD i jednocześnie u pacjenta występują złamania niskoenergetyczne.

Jak wspierać organizm w walce z osteoporozą?

Istotnym elementem leczenia osteoporozy jest właściwa podaż wapnia oraz witaminy D. W poniższej tabeli przedstawiono zalecane normy.

Produkty lecznicze zawierające witaminę D oraz wapń dostępne bez recepty mogą być stosowane jako uzupełnienie terapii osteoporozy. Pamiętaj jednak, aby przyjmowanie leków zawsze poprzedzić konsultacją z lekarzem, który dobierze dawkę indywidualnie do Twoich potrzeb.

W aktywnym leczeniu osteoporozy dominują leki antyresorpcyjne, które zmniejszają demineralizację kości i aktywność osteoklastów. Na świecie stosuje się także leki kościotwórcze, dostępne w Polsce od lipca 2024 roku.

Bibliografia:

1. Głuszko P. i in., Osteoporoza pierwotna i wtórna. Wskazówki postępowania dla reumatologów, Reumatologia 2012, 50, 5: 370-377.
2. Nie złam się, ulotka informacyjna serwisu pacjent.gov.pl [dostęp 20.05.2025].
3. Suchowierska-Marcinowska E. i in., Wapń i witamina D w prewencji złamań osteoporotycznych, Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2012, 3, 273-279.
4. Tkaczuk-Włach J. i in., Osteoporoza – obraz kliniczny, czynniki ryzyka i diagnostyka, Przegląd Menopauzalny 2010, 2 (9): 113-117.