Pierwsza pomoc przy złamaniach rąk, nóg i innych kości

Poprzez złamanie rozumie się przerwanie ciągłości kości, do którego dochodzi w wyniku nieszczęśliwego wypadku, przeciążenia albo wskutek rozwoju choroby, na przykład osteoporozy. Zwłaszcza pacjenci cierpiący na osteoporozę wymagają szczególnej uwagi, ponieważ w ich przypadku często pojawiają się złamania niskoenergetyczne, które u zdrowej osoby nie występują. Jak powinna wyglądać pierwsza pomoc przy złamaniach?

Jak rozpoznać złamanie?

Objawy towarzyszące złamaniu mogą różnić się w zależności od miejsca urazu, typu złamania, siły mięśni przyczepionych do złamanej kości czy stopnia urazu tkanek miękkich. Zwykle będą to:

• silny ból nasilający się przy próbach ruchu lub ucisku,
• utrata czynności kończyny, obrzęk,
• zniekształcenie miejsca złamania przy silnym przemieszczeniu się odłamków.

W przypadku osób cierpiących na osteoporozę do złamań może dojść nawet w wyniku bardzo słabych bodźców mechanicznych. Niekiedy pojawiają się u nich także złamania kompresyjne, które dotyczą głównie trzonów kręgów kręgosłupa i powodują samoistne zapadnięcie się, i zmiażdżenie kości.

Złamania klasyfikuje się na kilka różnych grup, w tym:

• otwarte i zamknięte,
• poprzeczne, skośne i spiralne,
• zupełne, częściowe i awulsyjne.

Na czym polega pierwsza pomoc przy złamaniu?

Pierwsza pomoc przy złamaniu jest niezależna od jego przyczyny. Przede wszystkim nie należy ruszać kończyną w miejscu domniemanego złamania ani próbować jej nastawiać. W ten sposób drastycznie zwiększa się ryzyko uszkodzeń otaczających kość tkanek miękkich.

Złamanie należy jedynie unieruchomić. Pierwsza pomoc przy złamaniu ręki obejmuje najczęściej stabilizację przy pomocy chusty trójkątnej poprzez unieruchomienie miejsca złamania i dwóch sąsiadujących stawów. W przypadku braku profesjonalnego sprzętu medycznego, temblak można zrobić np. z bluzy, wiążąc jej rękawy na szyi poszkodowanego, a złamaną kończynę opierając o miejsce, w którym materiał jest najszerszy. Jeżeli doszło do przerwania ciągłości skóry, należy dodatkowo opatrzyć ranę jałowym opatrunkiem.

Pierwsza pomoc przy złamaniu nogi polega z kolei na stabilizacji złamanej kończyny poprzez dołożenie do niej tej zdrowej, wypełnienie przestrzeni pomiędzy nimi, a następnie związania ich ze sobą w taki sposób, aby unieruchomić miejsce złamania i dwa sąsiadujące stawy, czyli tak jak ma to miejsce w przypadku uszkodzonej kości ręki. Można to zrobić bandażami lub kawałkami materiału, w dwóch miejscach, ale nie tam, gdzie doszło do złamania. Stopy unieruchamia się poprzez związanie ich ze sobą tzw. ósemką.

Pogotowie należy wezwać w każdym przypadku. Do czasu przyjazdu zespołu ratunkowego nie należy przenosić poszkodowanego, chyba że jest to niezbędne dla ratowania życia. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku podejrzenia urazów czaszki, kręgosłupa lub miednicy.

Czy każdy może udzielić pierwszej pomocy przy złamaniu?

Każda osoba jest zobowiązana do udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu, niezależnie od tego, co się wydarzyło. Obligatoryjne jest tutaj polskie prawo. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że brak wiedzy i umiejętności w zakresie opatrywania może doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia ofiary wypadku.

Jeżeli nie wiesz, co masz robić lub uważasz, że pomoc poszkodowanemu może być zagrożeniem dla Twojego zdrowia czy bezpieczeństwa, pierwszą pomocą będzie także niezwłoczne wezwanie pogotowia ratunkowego (zadzwoń pod 999 lub 112) oraz zaczekanie do czasu przyjazdu karetki.

W celu zmniejszenia obrzęku złamaną kończynę można okładać lodem zawiniętym w kawałek materiału. Z dłoni i rąk należy usunąć wszelką biżuterię, taką jak pierścionki, obrączki lub zegarki, ponieważ w przypadku wystąpienia obrzęku ich usunięcie w późniejszym czasie może się okazać niemożliwe, a dodatkowo jest niebezpieczne dla pacjenta.

Bibliografia:

1. https://www.gov.pl/web/zdrowie/pierwsza-pomoc [dostęp 17.06.2025].
2. Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach, Pierwsza pomoc przy urazach układu kostno-stawowego kończyn, Katowice 2024.
3. Materiały Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego [dostęp 17.06.2025].
4. Roczniak W. i in., Postępowanie ratunkowe w obrażeniach narządu ruchu, Na Ratunek 2012, 6, s. 20-25.